جغرافیا و پیشینه تاریخی شاندیز

استاد سیدمرتضی حسینی پور شاندیزدر طلیعه سوگنامه شاهان دژ می نویسد :
 «آینده از آن ملتی است که گذشته خویش را بشناسد»
و درادامه با ذوق سرشار خود اینگونه می سراید : 
به نام گشاینده کارها
ز نامش شود سهل دشوارها
حکایات پر ارزش از این دیار
پراکنده هر گوشه ای ، بیشمار
چو ما این حکایات گرد آوریم
به اوراق دفتر اگر بسپریم
بماند همین دفترش یادگار
ز شاندیز بر صفحه روزگار
کنون گوشه ای از حکایات آن
به ایجاز گردیده اینک بیان
آوازه شاندیز در گذشته مرهون همت و تلاش سازنده و بی وقفه مردمانی است که با بهره گیری از منابع و نعمت های خدادادی  همچون آب هوای خوش و دل انگیز و قرارگرفتن شاندیز در دامنه رشته کوههای بینالود و مهمتر از همه اشراف این منطقه به دشت توس و  برخورداری از باغات و داشته های ارزشمند دیگری همچون معادن سرشارسنگ و دیگرمنابع طبیعی و تلفیق آن با ذوق و هنر سرشار ، این خطه سرسبز و زرخیز را مرکزیت نظامی و اقتصادی بخشیدند  . موقعیت برشمرده و داشته های پیش گفته توجه انسانهای هزاره های پیش از میلاد را به خود جلب نمود و اجداد ما در هزاران سال پیش با پناه گرفتن در دامنه کوهها و بلندی ها ، این سرزمین را پناهگاه و مامن خویش برگزیده اند . سنگ نگاره های چندین هزارساله موجود در منطقه شاندیز که دریک سوی از حدفاصل ارتفاعات رشته کوههای بینالود در روستاهای زشک و ابرده در جنوب شاندیز آغاز و باطی مسافتی ده کیلومتری به درخت بید واقع در ابتدای محورمشهد - شاندیز می رسد و در سوی دیگر روستاهای گراخک و آبادی های پیرامون آن را در نوردیده و به کاهو و گلمکان می رسد در بردارنده گذشته گهرباری است که شکوه تمدن ، حیات ، ذوق و هنر مردمان آن را گواهی می نماید . در هزاره های بعد قرار گرفتن در میانه دو شهر باستانی توس و نیشابور این شهر را در کانون توجه خیل بی شمار مردمانی قرار داد که به آئین زمان خویش این مسیر را برای رسیدن به پرستشگاه و نیایشکده ها طی می نمودند و پس از اسلام و با شهادت امام رئوف حضرت علی ابن موسی الرضا(ع) اهمیت آن دوچندان گشت و مشتاقان و دوست دارانی که از سمت نیشابور قصد زیارت مرقد مطهر و منور هشتمین پیشوای شیعیان جهان را می نمودند ، در فصول گرم همان مسیر باستانی پیش از اسلام را برای رسیدن به مشهدالرضا در پیش می گرفتند و دیگر زائران نیز برای گذران اوقات فراغت خود ، شاندیز را برگزیده و از آب و هوای این شهر بهره مند می شوند . میزبانی از مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (حفظه الله) در دوران پیش از انقلاب افتخاری است که برای همیشه برتارک این شهر نشسته است . فنجان نماهای بر جای مانده از عهد قدیم و سنگ نگاره های کهن و چشم نواز نقش بسته بر دل کوهساران پهنه جغرافیایی شاندیز را به گواهی فراخوانده و درادامه به شهادت اسناد و روایات کتب تاریخی برآن است که تاریخ پرفراز و نشیب این مرز و بوم را از هزاره های پیش از میلاد تا دوران کنونی پیش روی خوانندگان گرامی بررسی و بازگشایی نماید و در بخش های دیگری ضمن بررسی وضعیت کنونی شهر و یادآوری یادو خاطره بزرگان و نام آوران این شهر ، آینده آن را با تکیه بر زیرساخت های مورد نیاز شهری در طراز اولین منطقه نمونه بین المللی کشور ترسیم نماید .
موقعیت جغرافیایی و طبیعی شاندیز
شهر شاندیز در ارتفاعی حدود (1500) متر از سطح دریا و در دامنه‌های شمالی رشته کوه بینالود (بینالودان) واقع شده است. این موقعیت کوهپایه‌ای، عامل اصلی اقلیم معتدل و نیمه‌خشک آن است. " این وادی و موقعیت مسحور کننده خطه شاندیز است "
                        تمام متون تاریخی ، شاندیز را از بلاد خراسان و از بلوکات و آبادی های پیرامون شهرهای باستانی توس و تابران برشمرده اند که در دامنه رشته کوههای بینالود جای گرفته است . اعتمادالسلطنه در صفحه 271 ج 2 مطلع الشمس پس از برشمردن شهرها و آبادی های خراسان می نویسد : " ... دراین بلوک(شاندیز) رودخانه جاری است و آن بهترین ییلاقات مشهد است . " شهاب‌الدین عبدالله (یا نورالله) بن لطف‌الله بن عبدالرشید خوافی معروف به حافظ ابرو از تاریخ نویسان و جغرافی دانان قرن هشتم و نهم هجری در کتاب جغرافیای تاریخی خراسان ، این شهر را جزو مهمترین آبادی ها وبلوکات طوس دانسته است .
استاد سیدمرتضی پس از انتخاب شاندیز از سوی هیئت وزیران به عنوان اولین منطقه نمونه بین المللی گردشگری در ایران شعر زیر را سروده است :

طلا را درجهان هست اعتباری     
                        محک باشد به میزانش عیاری
طلاست شاندیز ما درسطح ایران        
                محک هم شد همان رای وزیران
به سالی خوش که هشتاد و چهاراست       
         که شهرم را چه نیکو افتخار است»
بیت پایانی شعر به مصوبه هیئت وزیران در سال 1384 اشاره می نماید که بر مبنای آن شاندیز به عنوان اولین منطقه نمونه بین المللی گردشگری انتخاب گردید .